Ετικέτες
Αναστάσιος Γόρδιος, Βρανιανά, Χαρίτων Καρανάσιος, αλληλογραφία
Aναστάσιος Γόρδιος, ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ (1675 – 1728), Τόμος Α´, Β´. Έκδοση: Χαρίτων Καρανάσιος, Προλεγόμενα-Σχόλια, Χαρίτων Καρανάσιος. Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 2011, σσ. 1408, α΄- δ΄ πίνακες.
Το Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Έλληνισμού, της Ακαδημίας Αθηνών, αφιέρωσε στην έκδοση την Αλληλογραφίας του γνωστού λογίου και διδασκάλου Αναστασίου Γορδίου ( c. 1654-1729), δύο εξαιρετικά επιβλητικούς σε όγκο τόμους 1400 σελίδων.
Η παρούσα έκδοση ξεκίνησε με πρωτοβουλία του αείμνηστου Δημήτρη Σοφιανού, το 1985, διευθυντή τότε του Κεντρου αυτού της Ακαδημίας. Την εργασία ανέλαβε η ερευνήτρια του Κέντρου Ιωάννα Κόλλια και μετά την αφυπηρέτηση της, συνέχισε το έργο ο ερευνητής Χαρίτων Καρανάσιος, που μας παραδίδει σήμερα ολοκληρωμένη, σε μιά υποδειγματική στο είδος της, κριτική, σχολιασμένη έκδοση της αλληλογραφίας του «αγραφιώτη ιερομονάχου και δασκάλου Αναστασίου Γορδίου».
Η έρευνα για τη συγκέντρωση του πλήθους των επιστολών του, διάσπαρτων σε χειρόγραφα αλλά και σε προγενέστερες εκδόσεις, αφού από το τέλος κιόλας του 17ου αι., ενώ ζούσε ακομη ο Γόρδιος, η αλληλογραφία του είχε κινήσει το ενδιαφέρον, και επίσης λίγο πρίν και λίγο μετά τον θάνατό του (πρώτο μισό του Ι8ου αι.), είχε εκδηλωθεί ανάλογο ενδιαφέρον, δικαιολογεί απόλυτα η μακροχρόνια προετοιμασία αυτής της έκδοσης που η ολοκλήρωσή της αποτελεί μιά αξιοθαύμστη προσπάθεια. Πρόκειται για μιά ιδιαίτερα χρονοβόρα και επίπονη αναζήτηση για τον εντοπισμό δημοσιευμένου παλαιότερα και κυρίως ανέκδοτου υλικού σε χειρόγραφα. Ο σχολιασμός των στοιχείων που πλούσια προσφέρονται από τον συντάκτη τους, τον σοφό και ιδιαίτερα επικοινωνιακό Αναστάσιο, αποκτούν εξαιρετικό ενδιαφέρον για μια εποχή που κάθε σχετική πληροφορία, έμμεση ή το κυριότερο άμεση, όπως στην περίπτωση αυτή είναι πολύτιμη. Μας βοηθούν να σχηματίσουμε μιά σαφέστερη και όσο γίνεται πιό συγκεκριμένη εικόνα για την παιδεία και φωτίζουν γενικότερα τις συνθήκες διδασκαλίας, τα σχετικά με τα κείμενα που διδάσκονταν, για τον τρόπο κυκλοφορίας των βιβλίων, όπως και για τις σχέσεις ανάμεσα στους λογίους της εποχής και μάλιστα, όταν τα στοιχεία και οι πληροφορίες αυτές προσφέρονται μέσα από τα γραμματα ενός φωτισμένου, αφοσιωμένου αναχωρητή δασκάλου και σεμνού λογίου, όπως ο Γόρδιος.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι, όταν μετα τις σπουδές του στην Ιταλία και τη διδασκαλία του, για είκοσι χρόνια, στο Αιτωλικό, επέστρεψε οριστικά στα Βρανιανά, την πατρίδα του και εδίδαξε κι εκεί ώς το τέλος της ζωής του (1710-1729), κατά το διάστημα αυτό απέστειλε τις περισσότερες επιστολές, τον εντυπωσιακό αριθμό των 500! Αφού, «ο αναχωρητικός βίος όμως δεν σήμαινε για τον Γόρδιο πλήρη διακοπή επαφής με τον έξω κόσμο. Αντιθέτως. στην απομόνωση του οφείλονται οι συχνότατες επιστολές της εποχής αυτής» όπως παρατηρεί ο Χ. Καρανάσιος. Ο ίδιος θεωρεί ότι οι προσπάθειες του Γορδίου με τις επιστολές του να πείσει τους ξενιτεμένους πατριώτες του να επιστρέψουν στο χωριό τους, για να το ζωντανέψουν στο ότι ο αναχωρητης δάσκαλος των Βρανιανών «δεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί τις κοινωνικοοικονομικές αλλάγές της εποχής του …. κι έκρινε τις απαιτήσεις των συγχρόνων του βάσει των δικών του αναγκών, του βίου δηλαδή ενός ιερομονάχου(1).
Ο σ. επισημαίνει ότι παρά τη μεγάλη μορφωσή του και την καλή φήμη του ώς δασκάλου, που επέσυρε πολλές προσκλήσεις να διδάξει σε διάφορα γνωστά σχολεία της εποχής, η χαρακτηριστική του σεμνότητα, και η αγάπη για τον τόπο του, νομίζω, τον οδήγησε στην απόφαση να μην αποδεχθεί τις τιμητικές αυτές προσκλησεις και να επιλέξει να επιστρέψει στα Βρανιανά, όπου παρέμεινε ώς το τέλος της ζωής του αφοσιωμένος στο διδασκαλικό έργο του. Αναφέρεται μια σειρά από μαθητές του κατά τις διάφορες περιόδους της διδασκαλίας του. Ακολουθεί ένα λεπτομερές και πολύ διαφωτιστικό για τη βιογραφία του χρονολόγιο.
Το δεύτερο μέρος των Προλεγομένων, διαιρείται σε 9 υποκεφάλαια, όπου αξιολογείται η θέση του Γορδίου στην νεοελληνική επιστολογραφία, «ο οποίος υπήρξε σημαντικός επιστολογράφος της εποχής του, αξιοποίησε την επιστολογραφική παράδοση της εποχής του …. και την επιστολογραφική εμπειρία του δασκάλου του Γιαννούλη».
Στα επί μέρους υποκεφάλαια εξετάζονται διάφορα θέματα που προκύπτουν από τη μελέτη και κατά την προετοιμασία της έκδοσης, όπως την ορολογία, τη διακίνηση, τη δομή του κειμένου και την εσωτερική τεχνική που τις χαρακτηρίζει. Επίσης τα θέματα που τις υπαγορεύουν, το περιεχόμενο, το ύφος, η γλώσσα και οι παραλήπτες. Τέλος επισημαίνεται η σημασία των επιστολών ως πηγών της ιστορίας, «αφού αποτελούν αξιόπιστες και χρήσιμες πηγές πληροφορίας για την κατάσταση στον ελληνικό χώρο κατά την περίοδο 1675-1728 στο επίπεδο της μικροϊστορίας».
Το τρίτο μέρος (σσ. 110-157) αναφέρεται στους 34 χειρόγραφους κώδικες που παραδίδουν τις επιστολές του Γορδίου και στην ιστορία τους. Προηγείται η λεπτομερής παλαιογραφική περιγραφή τους και ακολουθεί η χειρόγραφη παράδοση των επιστολών, που καλύπτει ενα μεγάλο μερος (σσ.157- 209) του κεφαλαίου. Αφιερώνεται, όπως παρατηρεί ο εκδότης των επιστολών, «στην προσπάθεια σύνθεσης της συνολικής εικόνας της χειρόγραφης παράδοσης στο stemma codicum» και σημειώνει ότι: «ο μεγάλος αριθμός των χειρογράφων εντός σχετικά μικρού χρόνου (τελ. 17ου – μέσον 19ου αι.) καθώς και η μεγάλη ποικιλία ως προς την προέλευσή τους, δημιουργεί πρωτόγνωρα προβλήματα και μιά λαβυρινθώδη εικόνα ως προς το stemma codicum».
Ωστόσο, παρά τις «ιδιαιτερότητες» που παρουσιάζει η χειρόγραφη παράδοση και η έκδοση των επιστολών, το αποτέλεσμα, όπως προκύπτει από το εργο ολοκληρωμένο, με τα πολύπλοκα και εντυπωσιακά «στέμματα», φανερώνει την επιτυχία της προσπαθειας και άξιζε τον μόχθο!
Η έδοση των 669 επιστολών καλύπτει τις σσ. 214-1006.
Η έκδοση συνοδεύεται από υπόμνημα πηγών και κριτικό υπομνημα. Οι επιστολές καταχωρίζονται χρονολογικά. Σωζονται μονάχα τρείς αυτόγραφες επιστολές.
Το τελευταίο μέρος (σσ. 1009 -1334) περιλαμβάνει τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα και διαφωτιστικά σχόλια. Τέλος υπάρχει ο Κατάλογος παραληπτών και Αρχών των επιστολών. Την έκδοση κλείνει Γενικό Ευρετήριο και φφ. α- δ, πίνακες.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Προλογικό σημείωμα
Εισαγωγή
Βιβλιογραφία-Συντομογραφίες
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
1. Βίος και Έργο του Αναστασίου Γορδίου
2. Ο Γόρδιος και ή επιστολογραφία
2.1. Η ορολογία της επιστολής
2.2. Αρχείο και σχέδιο
2.3. Μεταφορά
2.4. Εσωτερική τεχνική
2.5. Αιτία συγγραφής
2.6. Περιεχόμενο
2.7. Ύφος και γλώσσα
2.8. Παραλήπτες επιστολών
2.9. Αντιγραφή και χρήση
2.10. Οι επιστολές ως πηγή Ιστορίας
3.Τα χειρόγραφα
3.1. Περιγραφή των χειρογράφων
3.2. Η χειρόγραφη παράδοση των επιστολών
3.3. Stemma codicum
ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
‘Εκδοτικά
Σύμβολα
K E I M E N O
ΣΧΟΛΙΑ
Κατάλογος Παραληπτών
Αρχές επιστολών
Γενικό Ευρετήριο
Πίνακες
1. Σχετικά με τις «ανάγκες του βίου του σεμνού ιερομονάχου», μου έρχεται στο νου το γράμμα του δασκάλου του Ευγενίου Γιαννούλη, πριν από 50 χρόνια βέβαια, από τον ίδιο τόπο, όπου περιγράφει με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο τον «παγκράμβιον» βίον του, σε γράμμα προς τον φίλο του που ζει στην Κωνσταντινούπολη!(βλ. Επιστολή του Ευγενίου Γιαννούλη πρός τον Τιμόθεο Κύπριο στην Κωνσταντινούπολη, 28 Ιανουαρίου 1661. Κ.Θ,.Δημαράς, Νεοελληνική επιστολογραφία, Βασική Βιβλιοθήκη 43, Αθήνα 1955. σ. 18.)